Specjaliści twierdzą, że niezdolność do szybkiego przenoszenia uwagi z jednego bodźca na drugi, może warunkować niepowodzenia w sytuacjach społecznych.
Obserwując zachowanie dzieci z autyzmem, zauważa się, że to co robią pozbawione jest celu.
Wynika to z zaburzeń funkcji wykonawczych, które odpowiedzialne są za kontrolowanie działania i podejmowanie czynności, które ukierunkowane są na osiągnięcie założonego celu oraz planowaniu, odporności na bodźce rozpraszające, czy powstrzymywaniu się od reakcji niewłaściwych. Ich działania nie są płynne, wielokrotnie powtarzają się niektóre zachowania, występuje nadmierna koncentracja na szczegółach i nie są w stanie zaplanować działania, by móc zrealizować plan.
Mówiąc o poznawczych deficytach, występujących u osób z autyzmem, należy wspomnieć o poziomie inteligencji tychże osób. Dużą trudność stanowi dokonanie oceny poziomu rozwoju intelektualnego dziecka z autyzmem. Brak współdziałania lub niewielkie współdziałanie w połączeniu z zaburzeniami uwagi, z lękiem w społecznych sytuacjach oraz z innymi czynnikami, ograniczają możliwości zbadania zjawisk powiązanych z autyzmem. Często mamy do czynienia z sytuacją, w której w ogóle nie można określić poziomu rozwoju umysłowego, albo też postawiona diagnoza pozostawia nam wiele wątpliwości.
Myśląc o autyzmie, często jako pierwszy, pojawia nam się obraz wycofania społecznego i izolacji. Zaburzenia relacji społecznych oraz komunikacji interpersonalnej, to zasadnicze elementy ujęte w definicji zaburzeń autystycznych. Jednakże należy pamiętać o tym, że zakres funkcjonowania osób z autyzmem w tym obszarze, może być bardzo zróżnicowany. Zaburzenia w procesie socjalizacji można podzielić na dwa obszary:
Jednym z nich jest nieprawidłowy kontakt dziecka autystycznego z dorosłym. Cechuje się on brakiem emocjonalnego przywiązania, dziecko nie różnicuje swoich zachowań w odniesieniu do rodziców oraz obcych mu osób. Wyraźnie zaznacza się unikanie kontaktu wzrokowego i fizycznego. Od pierwszych miesięcy życia, zauważa się preferencję do samotnego leżenia w łóżeczku, nie uśmiechaniu się na widok rodziców, czy wyciąganiu do nich rączek. Niemowlę nie dąży do bliskiego kontaktu, a czasami wręcz broni się przed nim głośnym płaczem.
Drugi obszar dotyczy kontaktu z rówieśnikami. Dziecko nie chce brać udziału we wspólnych zabawach, nie nawiązuje kontaktu z innymi dziećmi, a także nie przejawia zdolności do naprzemiennego udziału w interakcji.
Dziecko autystyczne bawi się w samotności, na uboczu grupy, prezentując nieprawidłowy wzorzec zabawy. Często wkłada przedmioty do ust, postukuje nimi lub stereotypowo wyciąga lub wkłada jeden element przedmiotu.
Specjaliści uważają, że dziecko z autyzmem, więcej uwagi poświęca przyglądaniu się przedmiotom, aniżeli ludzkiej twarzy. Z przeprowadzonych badań wynika, że osoba z autyzmem przyglądająca się rozmowie dwojga ludzi i zdecydowanie rzadziej patrzy w kierunku ich oczu, a częściej spogląda na poruszające się ręce oraz usta. Obserwowanie ludzkiej twarzy sprzyja odczytywaniu ukrytych w niej emocji. Większość osób z autyzmem ma z tym jednak problem. Niektórzy potrafią rozpoznać podstawowe emocje: radość, smutek, złość, strach czy zaskoczenie. Duży problem pojawia się z odczytaniem bardziej złożonych stanów, takich jak zazdrość, wstyd. Nawet w sytuacji prawidłowego rozpoznania emocji, dziecko nie posiada umiejętności zinterpretowania czyjegoś zachowania. Trudność z rozpoznaniem i nazwaniem emocji, osoby z autyzmem doświadczają również we własnym kierunku.
Charakterystyczną cechą autyzmu są także zaburzenia kontaktu wzrokowego. Unikanie kontaktu wzrokowego pozostawać może w związku z trudnościami interpretowania wyrazu oczu oraz znaczenia kierunku patrzenia.
Należy podkreślić, że nie nawiązywanie kontaktu wzrokowego, nie jest wiarygodnym objawem autyzmu. W tym przypadku zaleca się bardziej złożoną analizę zachowań komunikacyjnych, takich jak łączenie kontaktu wzrokowego ze wskazywaniem, wokalizacją czy mówieniem do drugiej osoby.
Agnieszka Szolek
Terapeuta Grupy A
w Centrum Edukacyjnym Saplings
Bibliografia
- Pisula E., Autyzm, przyczyny, symptomy, terapia, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk, s. 70, 2012;
- Pisula E., Małe dziecko z autyzmem, Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk, s. 50, 2005;
- Bobkowicz-Lewartowska L., Autyzm dziecięcy. Zagadnienia diagnozy i terapii, Impuls, Kraków, s. 59-60, 2014;
- Pisula E., Autyzm. Od badań mózgu do praktyki psychologicznej, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot, s. 33-36, 2012;