Dzieci ze spektrum autyzmu oraz z innymi wyzwaniami rozwojowymi często doświadczają nadwrażliwości lub niedowrażliwości sensorycznej. Przestrzeń sensoryczna może być dla nich „bezpieczną przystanią” – miejscem, gdzie wyciszą się, odreagują napięcia lub pobudzą zmysły w kontrolowany sposób. Co ważne, nie trzeba mieć ogromnego budżetu, by stworzyć funkcjonalny kącik sensoryczny w domu lub placówce!
Co to jest przestrzeń sensoryczna?
To specjalnie zaaranżowane miejsce, które wspiera regulację układu nerwowego dziecka poprzez dostarczanie odpowiednich bodźców zmysłowych: dotykowych, wzrokowych, słuchowych, przedsionkowych i proprioceptywnych. Może pełnić funkcję relaksacyjną, stymulującą lub organizującą zachowanie.
Krok 1: Wybierz odpowiednie miejsce
- W domu: spokojny kąt w pokoju dziecka, część salonu, wnęka pod schodami, nawet szafa z wyjętymi drzwiami.
- W placówce: osobne pomieszczenie lub wydzielona strefa w sali terapeutycznej lub przedszkolnej.
Wskazówki:
- Unikaj okolic drzwi, korytarzy i hałaśliwych miejsc.
- Upewnij się, że można tam chwilowo przygasić światło.
Krok 2: Dobierz bodźce – co powinno się znaleźć w przestrzeni?
DOTYK:
– mata z różnymi fakturami;
– woreczki sensoryczne (np. z ryżem, grochem, kulkami hydrożelowymi);
– szczotki sensoryczne, kule do masażu.
WZROK:
– światła LED, kurtyny świetlne;
– lampy lawowe lub z efektem „bąbelkowym”;
– kolorowe filtry lub obrazy fluorescencyjne.
SŁUCH:
– dźwięki natury (np. z głośnika Bluetooth);
– instrumenty (bębenek oceaniczny, dzwonki rurowe);
– słuchawki wygłuszające (dla dzieci nadwrażliwych).
RUCH:
– pufy do skakania lub rzucania się;
– hamak lub kokon sensoryczny;
– huśtawka terapeutyczna (jeśli to możliwe);
– tunel sensoryczny, piłki rehabilitacyjne.
Krok 3: Meble i organizacja
- miękkie siedzisko lub poduchy – aby dziecko mogło się zanurzyć, zwinąć, odpocząć;
- niska półka z materiałami (dostępne dla dziecka, ale uporządkowane);
- ograniczenie liczby bodźców – lepiej mniej niż za dużo!;
- elementy personalizujące – np. imię dziecka na tabliczce, jego ulubione kolory.
Krok 4: Jak używać tej przestrzeni?
Aby przestrzeń sensoryczna faktycznie wspierała rozwój i samoregulację dziecka, musi być używana w przemyślany i konsekwentny sposób. Oto kluczowe zasady i dobre praktyki:
1. Nie jako kara ani nagroda
Bardzo ważne jest, aby przestrzeń sensoryczna nie była traktowana jako miejsce „za karę” ani „w nagrodę”. Nie powinna być też formą manipulacji („pójdziesz do kącika sensorycznego, jeśli się uspokoisz”). To ma być bezpieczna, neutralna przestrzeń, która zawsze kojarzy się dziecku pozytywnie i daje mu realne wsparcie w trudniejszych momentach.
2. Wprowadź jasne zasady korzystania
Dziecko, szczególnie w przedszkolu lub w domu, gdzie obowiązuje plan dnia, powinno wiedzieć kiedy i jak może korzystać z przestrzeni sensorycznej:
-
Zrób obrazkowy harmonogram (przyda się Plan Dnia) lub prostą instrukcję (np. piktogramy z podpisem „Czas na relaks”).
-
Ustal sygnał – może to być zegar wizualny lub piosenka relaksacyjna.
3. Obserwuj i reaguj na potrzeby dziecka
Nie każde dziecko potrzebuje tego samego bodźca w danym momencie. Niektóre będą się wyciszać, inne potrzebują stymulacji, żeby wrócić do optymalnego poziomu aktywności. Zwracaj uwagę na sygnały, jakie wysyła dziecko:
-
Czy staje się spokojniejsze?
-
Czy unika któregoś elementu?
-
Czy zbyt długo pozostaje w przestrzeni?
Przestrzeń sensoryczna to narzędzie regulacji. Podczas aktywności w takiej przestrzeni należy uważnie obserwować reakcje dzieci.
4. Towarzysz dziecku na początku
Szczególnie na etapie wdrażania warto, aby dorosły był obecny w przestrzeni z dzieckiem, pomagał w doborze materiałów i pokazywał, jak z nich korzystać. Z czasem dziecko nauczy się samodzielnie rozpoznawać swoje potrzeby i wybierać odpowiednie aktywności (np. pufę do skakania, lampkę, woreczek sensoryczny).
5. Nie przesadzaj z czasem
Zbyt długi pobyt w przestrzeni sensorycznej może przynieść odwrotny efekt – zamiast regulacji, prowadzi do przestymulowania lub wycofania. W zależności od wieku i potrzeb dziecka:
-
5–15 minut to zwykle optymalny czas.
-
Warto korzystać z klepsydry lub minutnika, żeby dziecko wiedziało, ile czasu ma na aktywność.
6. Wprowadzaj rutynę
Dzieci czują się bezpieczniej, gdy świat wokół nich jest przewidywalny. Regularne korzystanie z przestrzeni sensorycznej (np. codziennie rano lub po powrocie z przedszkola) może stać się elementem codziennej rutyny, który wspiera emocjonalne bezpieczeństwo i gotowość do działania.
Wskazówki dodatkowe:
- Nie musisz od razu mieć wszystkiego – rozwijaj przestrzeń stopniowo.
- Włącz dziecko w tworzenie – może samo wybrać lampkę lub faktury.
- Regularnie zmieniaj lub rotuj materiały – żeby miejsce nie „spowszedniało”.
Tworząc przestrzeń sensoryczną, nie musisz mieć dużego budżetu – liczy się uważność na potrzeby dziecka i świadomy dobór elementów. Taki kącik może poprawić samopoczucie, zmniejszyć liczbę trudnych zachowań i pomóc dziecku w lepszym funkcjonowaniu każdego dnia – zarówno w domu, jak i w przedszkolu.